AİHM, 2012’de soluk aldı
On binlerce Avrupalının hakkını aradığı AİHM’e başvurularda Türkler ikinci sırada. İlk kez iş yükü hafifleyen AİHM, Türkiye’nin Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuru hakkını getirmesini ‘örnek adım’ olarak görüyor.
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) için bundan birkaç yıl öncesine kadar, içinde boğulup kaldığı dava başvurusu sayısı nedeniyle, “başarısının kurbanı” terimi kullanılırdı.
AİHM, Orta ve Doğu Avrupa'daki “Sovyetik rejimlerin” dağılmasının ardından, çığ gibi gelen dava sayısının altında ezilip kalmış, gelen başvuruları karara bağlamakta zorlanır hale gelmişti. Ülkelerindeki yargı süreci uzunluğundan şikâyetçi binlerce Avrupalı bir de AİHM kapısı önünde yıllarca bekler olmuştu.
AİHM artık bu tabloyu reddediyor. AİHM’in çiçeği burnunda başkanı Lüksemburglu yargıç Dean Spielmann, mahkemenin 2012 bilançosu hakkında Strasbourg’da düzenlediği basın toplantısında “başarımızın kurbanı olduğumuz formülü artık güncelliğini kaybetmiştir” şeklinde konuştu.
Yıllar sonra ilk
AİHM Başkanı'nın bu denli kesin konuşması Mahkeme’nin 2012 yılında kaydettiği rakamlardan kaynaklanıyor. AİHM, tek aşamalı bir Divan haline geldiği 1998 yılından bu yana ilk defa, gündemindeki dava başvurusu sayısında azalma gözlemleniyor. Mahkeme gündeminde 31 Aralık 2012 itibarıyla kaydedilmiş olan 128 bin 100 dava başvurusu 2011 yılının sonuna oranla yüzde 16 geriledi.
Bu gelişme de büyük ölçüde AİHM tarafından 2007 yılında başlatılan reform sürecine bağlı. Reform süreci kapsamında artık AİHM’e yapılan çok sayıda başvuru birkaç yargıç yerine tek yargıç tarafından karara bağlanıyor. Bu da mahkemenin başvuruları işleme sokma süresini hızlandırıyor. AİHM, kendisini adeta bir şirket gibi performans testlerinde de geçiriyor. Son test Fransız Sayıştay’ı tarafından gerçekleştirildi ve AİHM’in bu testi, eksiklerine rağmen, başarıyla geçtiği söylenebilir.
AİHM açısından bir diğer yenilik de maddi planda yaşanıyor. Toplam 47 Avrupa devletinin üye olduğu Avrupa Konseyi’ne bağlı çalışan AİHM, bütçesinin tamamını Avrupa Konseyi'nin kaynaklarından sağlıyor. Avrupa Konseyi'nin 2013 için yaklaşık 404 milyon euro olan yıllık bütçesinin 67 milyon euroluk bölümü AİHM’ye aktarılıyor.
En fazla başvuru Rusya'dan
AİHM, on binlerce Avrupa vatandaşının hak arama kapısı olmaya devam ediyor. AİHM’in son istatistikleri, geçtiğimiz yıllarda olduğu gibi en fazla dava başvurusunun Rusya kaynaklı olduğunu gösteriyor. Mahkeme gündemindeki 128 bin başvurunun 28 bin 100’ünü Rusya’ya karşı açılmak istenen davalar oluşturmakta.
Rusya’yı bu alanda sırasıyla Türkiye (16 bin 900), İtalya (14 bin 200), Ukrayna (10 bin 450), Sırbistan (10 bin 50), Romanya (8 bin 700), Bulgaristan (3 bin 850), İngiltere (3 bin 300), Moldova (3 bin 250), Polonya (3 bin 100) ve diğer 37 Avrupa ülkesi (25 bin 700) izliyor. Sadece Rusya, Türkiye, İtalya ve Ukrayna’ya karşı açılmak istenen davalarla ilgili başvurular AİHM’in toplam iş yükünün yüzde 54’ünü oluşturuyor.
Hesaplama ülkelerin nüfuslarına orantılı yapıldığında ise ülkelerin sıralamaları değişiyor. Bu tabloda, Sırbistan 10 bin kişiye 6,77 başvuruyla ilk sırada yer alıyor. Sırbistan’ı bu sıralamada Lihtenştayn (4,44), Hırvatistan (4,35), Romanya (3,18) ve Karadağ (2,91) izliyor. Türkiye 10 bin kişiye 1,22 başvuruyla 13'üncü sırada yer almakta.
Türkiye hakkında ihlal kararları
Türkiye, son yıllarda AİHM içtihatları temelinde gerçekleştirdiği reformlara rağmen Strasbourg Mahkemesi’nin “en iyi müşterilerinden biri” olmaya devam ediyor. AİHM'in 2012 yılında açıkladığı toplam karar sayısı bin 93. Bunların 123'ünü Türkiye'ye karşı açılmış davaların kararları oluşturuyor. Bu kararların 17'sinde Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'nin en az bir maddesinin ihlal edildiğine hükmedildi. Türkiye hakkında en fazla ihlal kararı “adil yargılanma” ve “özgürlük ve güvenlik” haklarını kapsayan davalarda verildi.
AİHM 2012 yılında adil yargılanma hakkının ihlali konusunda 455 karar açıkladı. Bu kararların 80'i Türkiye'ye karşı açılmış davalarda hükmedildi. Türkiye ifade özgürlüğünde de AİHM’in “sicili en kabarık” ülkesi. Mahkemenin geçen yıl ifade özgürlüğü konusunda açıkladığı 30 ihlal kararının 8'ini Türkiye'ye karşı açılmış davalar oluşturuyor.
Türkiye; “insanlık dışı ve kötü muamele”, “mülkiyet hakkı” ve “kötü muamele iddialarıyla ilgili yetersiz soruşturma” gibi konularda da AİHM önünde sistematik sorun yaşıyor.
Mahkeme Başkanı Spielmann, bu tabloya rağmen Türkiye’den gelen dava başvurularının doğasının değiştiğini ve “ağır” insan hakkı ihlali olan başvurularda önemli azalma olduğunu söylüyor. AİHM başkanı, Türkiye’de Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuru hakkının yürürlüğe girmesini de “örnek adım” olarak gösteriyor. Spielmann’ın AİHM’in 2013 adli yıl açılış töreni münasebetiyle 25 Ocak 2013 tarihinde Strasbourg’da konuk edeceği yetkililer arasında Anayasa Mahkemesi başkanı Haşim Kılıç da bulunuyor.
dw.de, 24.01.2013
| 
