1972 yılında sınır aşırı döviz işlemlerinden kesilmesini öneren iktisatçı James Tobin'in adıyla da anılan mali işlem vergisi, Avrupa'da ilk kez finans ve borç krizinin patlak verdiği 2008 yılında gündeme gelmişti.
Asıl amaç finans branşının, sorumlu olduğu maliyeti kısmen de olsa üstlenmesini sağlamaktı. Bu vergi aynı zamanda borsalardaki türbülansın başlıca müsebbibi olan yüksek frekanslı değerli kâğıt ticaretinin de frenlenmesine yarayacaktı. Avrupa Birliği (AB) Komisyonu ve Avrupa Parlamentosu yan etki olarak Tobin vergisini Birlik bütçesine aktarıp ek gelir kaynağı yaratmak da istiyor.
On bir ülkenin sabrı tükendi
Avrupa'nın tek başına bu vergiyi koymasının sakıncalı olacağını söyleyenler, bütün dünyada uygulanmadığı takdirde Avrupa borsalarının zararlı çıkacağını öne sürmekteydiler. Aynı zamanda vergi yüzünden pahalılaşan finans türevlerinin maliyetinin müşteriye yükleneceği de belirtilmekteydi. Avrupa'nın en önemli finans merkezi olan İngiltere ile İsveç bu gerekçeyle Tobin vergisine hep karşı çıktı.
Ancak Avrupa'nın kararlı ülkeleri gönüllüler birliği kurarak mali işlem vergisinin bu vergiden yana olan üye ülkelerde uygulanmasında karar kıldı. Aralarında Almanya, Fransa ve İtalya'nın da bulunduğu ve AB'nin ekonomik gücünün üçte ikisini yaratan on bir Avrupa Birliği ülkesi Tobin vergisinden vazgeçmiyor. AB Komisyonu'nun vergi politikalarından sorumlu üyesi Algirdas Semeta, finans piyasasındaki alım satım işlemlerine vergi uygulanmasına yöneltilen eleştirileri de dikkate alarak yeni bir taslak hazırladı.
Kapsama alanı geniş tutulacak
Alman Bankalar Birliği bu verginin uygulanmadığı ülkelerin kârlı çıkacağı ve rekabet eşitliğinin bozulacağı gerekçesiyle on bir ülkenin kendi başlarına hareket etmesine karşı çıkıyor. Komisyon üyesi Semeta'nın ikinci taslağında bu durum göz önünde bulundurularak vergi kapsamının genişletilmesi ve mali işlemin vergi bölgesiyle irtibatının olması ya da ticareti yapılan finans ürününün vergi bölgesinden çıkması durumunda da Tobin vergisi alınması öngörülüyor.
Yani sadece satan ya da alanın vergi bölgesinde bulunması değil, aynı zamanda bu bölgeden çıkan bir finans ürününün dünyanın herhangi bir yerinde işlem görmesi de verginin alınmasına yetecek. Semeta böylece, mali işlem vergisi uygulayan ülkelerin değerli kâğıt ticaretinin başka bölgelere aktarılması ve vergiden kaçınılması tehlikesinden korunacağını söylüyor.
Parayı kim alacak?
Yatırımcının faturasının fazla kabarmaması için hisse senedi ve tahvillerden yüzde 0,1, finans türevlerinden ise işlem başına yüzde 0,01 oranında vergi alınacak. Bu durumda yılda 30 ila 35 milyar euro mali işlem vergisi toplanabilecek. Bankalar Birliği sınırın aşıldığı eleştirisini yaparken, Avrupalı parlamenterler, vergi gelirlerine finans piyasalarının da katkıda bulunmasında ve gereksiz mali işlemlerin frenlenmesinde geç bile kalındığını söylüyorlar.
Tobin vergisine nasıl şekil verileceğini katılımcı ülkeler belirleyecek. Vergi oranı, hangi işlemlerden alınacağı ve vergi gelirinin nereye gideceği henüz kesinleşmedi. Avrupa Parlamentosu üyeleri mali işlem vergisi kaçakçılığını önlemek üzere bir daimi denetleme komitesi kurulmasını öneriyorlar. Birlik Komisyonu Tobin vergisinin 1 Ocak 2014'te yürürlüğe girmesini hedefliyor ama ayrıntılar üzerindeki muhtemel pazarlıklar nedeniyle bu tarihi tutturmanın zor olacağı tahmin ediliyor.
dw.de, 15.02.2013
Gündem > Ekonomik Gündem > Tobin geliyor